BÀI CA CẦN ÐÚNG VỊ TRÍ

BÀI CA CẦN ÐÚNG VỊ TRÍ


Tục ngữ La tinh có câu :"Bên này dẫy Pi-rê-nê thì đúng, nhưng bên kia dẫy Pi-rê-nê lại sai". Câu nói chủ yếu nêu lên sự khác biệt về phong tục tập quán giữa các dân tộc; thậm chí giữa các miền trong một nước, mà người lịch thiệp cần phải biết để ứng xử cho đúng. Ví dụ : ở ÂÂu Châu, những người phụ nữ dù già đi nữa mà ở vậy, không lập gia đình, người ta vẫn gọi là "cô"; nhưng, ở Việt nam trường hợp như vậy phải gọi là "bà". Gọi là "cô" có khi đương sự lại buồn, cho rằng người ta không kính trọng mình.
Trong lãnh vực thánh nhạc cũng vậy, vị trí của bài ca cần được đặc biệt lưu ý, chỉ cần đặt không đúng vị trí, buổi cử hành phụng vụ mất đi ý nghĩa của nó.
Trường hợp điển hình là dịp di quan Ðức Tổng Giám mục Phao-lô Nguyễn Văn Bình từ Tòa Tổng Giám mục ra nhà thờ Chánh tòa vào hồi 15 giờ ngày 3.7.1995, sau đó có Thánh lễ đồng tế. Buổi lễ hôm đó, ca đoàn đã hát bài "Ơn cha" của tác giả Y Vân vào lúc rước lễ.
Phải nói đây là bài hát ý nghĩa, nói lên lòng hiếu thảo của con cái đối với những người cha. Bài cũng gây xúc động nơi tâm hồn thính giả như bài "Lòng mẹ" của cùng một tác giả. Nhưng, đối chiếu với quy luật thánh nhạc thì điều đó không đúng.
Sở dĩ chúng tôi phải lên tiếng công khai là vì có nhiều nơi lầm lẫn cho như thế là đúng, là hay, vì nhà thờ Chánh tòa là mẹ các nhà thờ, thì mọi sinh hoạt ít nhiều mang tính mẫu mực, tiêu chuẩn. Hơn nữa, buổi lễ lại quá long trọng - trong tang lễ của Ðức Tổng Giám mục có đông đảo giáo hữu cả giáo phận bạn tham dự nữa - chứ không phải vì một ác ý nào cả.
Chúng ta sẽ phân tích từng điểm như sau :
Bài "Ơn cha" là một bài "đời", không phải là bài hát "đạo", càng không phải là Thánh ca, hay Phụng ca. Hát một bài "đời" trong một lễ nghi đạo là không đúng.
Hội Thánh đã có những chỉ thị rõ ràng.
- a. Thông cáo số 41/87 của Ðức Tổng Giám mục Phao-lô Nguyễn Văn Bình nói như sau :
Huấn thị De Musica in Sacra Liturgia, số 4a định nghĩa "Thánh nhạc là loại ca nhạc được sáng tác để cử hành phụng vụ, nên phải thánh thiện và có nghệ thuật", và đi tới kết luận thực hành như sau: "Những bài ca tác giả đã sáng tác cho những sinh hoạt ngoài đời thì tuyệt đối không được sử dụng trong phụng vụ, dù đã bỏ lời "đời" đi, đặt lời đạo vào, ví dụ bài "Ơn nghĩa sinh thành - Ngày tân hôn - Chuông vang vang ... và nhiều bài khác tương tự." (Tài liệu Thánh nhạc của Ban Thánh nhạc Gp.TpHCM, trang 142-143).
Bài "Ơn cha" tác giả Y Vân không sáng tác cho việc cử hành phụng vụ, cho nên hát lúc rước lễ là không đúng chỗ. (Y Vân không phải là người sáng tác Thánh ca Công giáo)
- b. Trong Thông điệp Kỷ luật Thánh nhạc của Ðức Giáo Hoàng Pi-ô XII ban hành ngày 25.12.1955, số 24, 25 và 26 nói về các tác giả như sau: "Do đó, nghệ sĩ nào không sống theo những chân lý Ðức Tin hoặc sống xa cách Thiên Chúa trong tâm trí và trong hành động thì không được liên hệ xa gần với nghệ thuật tôn giáo. Quả thật, nghệ sĩ đó thiếu con mắt nội tâm để nhìn thấy những điều kiện mà vẻ uy nghi của Thiên Chúa và việc tế tự của Người đòi hỏi. Nghệ sĩ đó nên biết rằng các tác phẩm của mình thiếu ý nghĩa tôn giáo, dù cho tác phẩm đó biểu lộ một con người có đủ khả năng nghệ thuật và được phú bẩm một sự khéo léo về kỹ thuật, nhưng sẽ chẳng bao giờ khơi động được lòng sốt sắng và đức tin xứng hợp với đền thờ Thiên Chúa và sự thánh thiện của Người, và do đó, không được chấp nhận trong những ngôi đền được Hội Thánh thánh hiến, vì Hội Thánh là người bảo vệ và là thầy dạy đời sống tôn giáo.
Còn nghệ sĩ nào có đức tin vững chắc và đời sống xứng với danh
Ki-tô hữu, được thúc đẩy bởi lòng yêu mến Thiên Chúa và sử dụng theo lòng mộ đạo của mình, những năng khiếu do Ðấng tạo hóa ban cho, thì sẽ hết sức cố gắng để biểu lộ và diễn tả, thật khéo léo, thật thanh thoát và tài tình, nhờ những màu sắc, đường nét, âm thanh và sự hài hòa, những chân lý mình tuyên xưng, lòng sùng kính mình hâm mộ, khiến cho việc sử dụng ngành nghệ thuật cao quý này, trở nên cho bản thân như một hành vi tế tự và tôn giáo, và nghệ sĩ ấy sẽ hỗ trợ mạnh mẽ và linh động cho đức tin và lòng sùng kính của các tín hữu.
Những nghệ sĩ như thế, Hội Thánh đã và sẽ không ngừng tuyên dương. Hội Thánh mở rộng cửa các nhà thờ cho họ, sung sướng nhìn nhận sự hỗ trợ lớn lao mà nghệ thuật và những hoạt động của họ mang đến, để giúp cho công việc tông đồ của Hội Thánh được hữu hiệu".
- c. Thông điệp MEDIATOR DEI của ÐGH Pi-ô XII ban hành ngày 20.11.1947, số 40 viết :"Thánh nhạc phải thánh thiện, tất cả những gì có liên quan tới ca nhạc đời đều không được chấp nhận trong nội dung cũng như không được để cho nó len lỏi vào cách trình bày".
d. Hiến chế về Phụng vụ số 124 viết :"Phải loại trừ khỏi Phụng vụ những tác phẩm nào làm tổn thương đến tinh thần tôn giáo". Hát một bài đời trong Phụng vụ là một sự tổn thương lớn.
- e. Huấn Thị Thứ Ba để thi hành đúng đắn Hiến chế về Phụng vụ, do Bộ Phượng tự ban hành ngày 5.11.1970 số 3 có viết :"Hội đồng Giám mục sẽ chỉ định một số bài hát có thể dùng trong Thánh lễ cho những cộng đoàn riêng biệt như thanh niên, thiếu nhi. Những bản hát này phải phù hợp với sự đoan trang thánh thiện của nơi thánh và việc phụng tự, chẳng những trong lời ca nhưng cả trong âm hưởng, nhịp điệu và trong việc sử dụng các nhạc cụ nữa; vì chưng Hội Thánh không loại trừ thứ Thánh nhạc nào khỏi Phụng vụ (MS. 9 ; Hiến chế về Phụng vụ 116), nhưng không phải bất cứ âm nhạc nào hoặc bản hát hay nhạc khí nào cũng có khả năng nuôi dưỡng lời cầu nguyện và trình bày mầu nhiệm Chúa Ki-tô như nhau. Vì Thánh nhạc phải hướng về việc cử hành Phượng Tự, nên nó phải có tính thánh thiện và hình thức tốt đẹp (MS. 4) phù hợp với tinh thần và hoạt động phụng vụ, và đặc tính của từng phần phụng vụ, không ngăn trở sự tham dự sống động của cộng đoàn và phải hướng dẫn sự chú ý và tâm tình vào việc thánh đang cử hành".
- f. Huấn thị De Musica Sacra, số 68b nêu rõ :"Âm thanh của các nhạc khí cần phải làm sao gợi lên được vẻ trang trọng, tinh khiết, đạo hạnh, tránh mọi phát hiện nhạc đời và phải hun đúc được lòng sốt sắng của giáo dân".
- g. Nguyên việc hát về công đức của người chết, thậm chí cả các thánh nữa trong lúc rước lễ cũng không hợp Phụng vụ. Vì bài hát lúc rước lễ đi kèm với nghi thức lên rước lễ. Bài hát phải hướng về Chúa, để cho người giáo dân kết hiệp với Chúa Giê-su Thánh Thể và Chúa Ba Ngôi đang ngự trong tâm hồn. Ðây không phải là lúc nghe kể lể công ơn của người quá cố dù là thánh nhân đi nữa.
Những người có trách nhiệm làm công tác thánh nhạc, thánh ca, không phải chỉ lo trau chuốt nghệ thuật là đủ, còn cần một tâm hồn phụng vụ và những hiểu biết về những qui luật của Thánh nhạc. Nếu thiếu sót mặt này, sự hy sinh khổ nhọc của mình cũng mất ý nghĩa và sẽ rơi vào tình trạng "mù dắt mù, cả hai xuống hố".
Ðể kết thúc, tôi xin gởi đến tất cả những ai làm công tác Thánh nhạc Thánh ca lời nhắn nhủ của Ðức Thánh Cha Phao-lô VI nhân Ðại Hội Thánh nhạc do các nữ tu tổ chức tại Rô-ma năm 1972 :"Cha muốn gởi đến các con lời khuyên nhủ này là đối với các con cũng như đối với các linh hồn, mối bận tâm quan yếu của các con phải luôn luôn và trước tiên là biết ý thức về Giáo hội. Không có nó, thay vì giúp các linh hồn liên kết với nhau trong đức ái, âm nhạc có thể trở nên nguồn gốc sự bực dọc, chia trí, tục hóa và chia rẽ trong cộng đồng tín hữu. Ðối với các con, ý thức về Giáo Hội, có nghĩa là tìm thấy những nguyên nhân thanh cao của hoạt động âm nhạc của các con trong sự vâng phục, trong sự cầu nguyện và trong đời sống nội tâm. Ý thức Giáo Hội cũng có nghĩa là nghiên cứu sâu rộng những văn kiện của các Ðức Giáo Hoàng và của các Công đồng để có thể luôn luôn theo dõi các nguyên tắc hướng dẫn đời sống phụng vụ.
Âm nhạc phụng vụ phải đáp ứng và phù hợp với những nguyên tắc của Giáo Hội.
Ý thức Giáo Hội sau cùng có nghĩa là phải tập nhận thức những gì có thể liên quan đến âm nhạc trong Phụng vụ. Không phải tất cả mọi sự đều có giá trị, không phải tất cả mọi sự đều hợp pháp, không phải tất cả mọi sự đều tốt lành. Ở đây, việc thánh phải liên kết với điều tốt đẹp trong một tổng hợp hòa nhịp và nhiệt thành, cho phép các cộng đồng khác nhau theo khả năng, biểu lộ hoàn toàn đầy đủ đức tin của mình để làm vinh danh Thiên Chúa và xây dựng Nhiệm Thể.
Vậy các con hãy biết tuyển chọn cẩn thận, khôn ngoan và vô tư những bài thánh ca, nhờ vào các luật lệ của Giáo Hội hướng dẫn, nhờ tri giác của các con về mặt phụng vụ, nhờ nghiên cứu và rèn luyện năng khiếu, các con có thể thành công, tổng hợp dứt khoát toàn bộ những thánh ca để các tín hữu đồng tâm ca hát trong thập niên sắp tới. Hiến chế về Phụng vụ đã khuyên bảo các nhạc sĩ sáng tác "những nhạc điệu có tính chất thánh nhạc đích thực ... các lời văn dùng trong thánh ca phải đúng với giáo lý công giáo và tốt hơn cả là được trích trong Thánh Kinh, và trong nguồn Kinh phụng vụ" (Số 121). Vì vậy cần phải bảo đảm sao để các bản thánh nhạc thật sự trung thành với những nguyên tắc này. Ðối với những gì thuộc Thánh nhạc, không nên chỉ cảm hứng từ thể nhạc thời trang, vì thể nhạc thời trang thì hay thay đổi và đôi khi mất đi giá trị không những về mặt thiêng liêng, mà còn mất cả về mặt nghệ thuật nữa.
Các con phải tuyển chọn những thánh ca mà đặc tính thực tế của chúng có thể hòa hợp với phẩm giá nghệ thuật và tinh thần cầu nguyện. Còn về các lời ca, đoạn trích Hiến chế về Phụng vụ mà cha nói trên thật rõ ràng. Vì vậy, ta phải cố gắng đạt đến cái gì thật sự có giá trị, và loại bỏ ra ngoài những từ ngữ câu văn đôi khi không mang lại danh dự cho thánh ca, cho văn thể của ngôn ngữ, và trong một vài trường hợp, chúng còn trở nên thô thiển, quê mùa hoặc tương tự như những quảng cáo tuyên truyền hơn là những lời cầu nguyện.
Các lời văn và các điệu nhạc khác không sử dụng được trong thánh đường, tuy đáp ứng được những yêu sách tân thời, đặc biệt là những yêu sách của giới trẻ , có thể sử dụng trong những hoàn cảnh khác, chẳng hạn để giúp vui những buổi giải trí, để hát trong những cuộc họp mặt suy tư và nghiên cứu, để bồi bổ thêm sự cương quyết hay tâm tình hăng say. Nhưng trong Phụng vụ là nơi "thực hiện chức vụ tư tế của chính Chúa Giê-su Ki-tô ... là công việc của Chúa Ki-tô tư tế và thân thể của Người là Giáo Hội ... là tác động đặc biệt thánh thiện" (HCPV, số 7), nên điều xứng hợp nhất đối với Phụng vụ là phải đáp ứng được đặc tính riêng biệt và cao thượng của nó. Ðó là điều người ta phải thực thi việc ý thức về Giáo Hội. Việc ý thức này phải hướng dẫn trí phán đoán và sự tuyển chọn của các con".
Xin Chúa chúc lành cho tất cả chúng ta và giúp chúng ta luôn phụng sự đúng ý Chúa và Giáo Hội Mẹ chúng ta.

Lm. Giu-se Nguyễn Hữu Triết
Ban Kiểm duyệt Thánh ca
Giáo phận Tp. Hồ Chí Minh