ĐIẾU VĂN Ngày vĩnh biệt Hải Linh

ĐIẾU VĂN

Ngày vĩnh biệt Hải Linh

TÔN VINH THIÊN CHÚA

VÀ TÁN TỤNG QUÊ HƯƠNG

Anh Hải Linh thương mến,

Tôi được hân hạnh quen anh vào buổi chiều Đông 1954, ngay cửa miệng hầm métro, trước thềm đá của Nhà Hát Lớn Opéra, bên hữu ngạn dòng sông Seine của thành phố Paris trong một mùa ướt lạnh và u tối ! Lúc đó tôi đang theo học ở Institut De Musicologie thuộc viện Sorbonne với tư cách một bàng thính viên, còn anh thì đang thụ huấn tại Trường Nhạc César Frank. Chiều hôm đó, cũng có mặt vị Sư Huynh trẻ tuổi Ngô Duy Linh. Và chính ngài là người rất tế nhị, đã gọi phone cho tôi, hẹn tới gặp nhau ở đây, trước cổng lớn của một Lâu Đài Nghệ Thuật… Chúng ta đã kéo nhau đi uống nước và trò chuyện rất lâu về âm nhạc. Chúng ta đã rất yêu quí nhau, bởi vì chúng ta đều đang cùng đi học hỏi những kiến thức về âm nhạc của nhân loại ở phương xa, để có thêm chất liệu dùng vào việc xây dựng một nền nhạc mang âm hưởng dân tộc…

Tôi còn nhớ hôm đó anh đã dạy cho tôi biết rằng ở trong Công giáo Việt Nam có những bài chant grégorien – mà anh gọi là bình ca – hoàn toàn do người Việt soạn ra. Lúc đó, anh đang chuẩn bị trình luận án về MÀU SẮC NHẠC VIỆT TRONG BÌNH CA (LA COULEUR VIETNAMIENNE DANS LE CHANT GREGORIEN ) và anh đã hỏi tôi, khi đó đã được coi như một người chuyên khảo về dân ca (folkloriste) là : đã có bao giờ tôi sưu tầm những bình ca Việt Nam chưa ? Sự hiểu biết của tôi lúc đó hãy còn quá non nớt, nhưng tôi cũng đã biết rằng từ nhiều thế kỷ trước, trong gia đình Công giáo, đã có rất nhiều những bài ca vịnh là thơ lục bát được hát lên với những điệu hát cổ truyền như hát vãn , hát vè, trống quân, quan họ … vốn cũng có những cung bực gần gũi với các âm giai trong nhạc grégorien … Loại này được anh gọi là Cổ Giáo Nhạc Việt (chant paraliturgique ). Tôi cũng còn biết thêm rằng trong giai đoạn thành hình của nền Tân Nhạc vào đầu thập niên 40, đã có những công trình quan trọng của nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh với những ca khúc giáo đường do người Việt Nam soạn ra, được in trong những cuốn sách gọi là NHẠC TẬP CUNG THÁNH. Và một trong những bài hát hay nhất được phổ biến nhanh nhất ở cả hai bên lương , bên giáo lại là bài ĐÊM ĐÔNG hay HANG BÊLEM của anh, soạn ra trong năm 1945.

Rồi chúng ta trở về Việt Nam, chúng ta lớn lên với sự lớn lên của Nhạc Việt. Tôi đã theo dõi sự hoạt động âm nhạc của anh và rất cảm phục anh trong hai chủ đề mà anh đã vạch ra một cách rõ ràng : Tôn Vinh Thiên Chúa và Tán Tụng Quê Hương .

Những lời kinh của Thánh Phanxicô mà Linh Mục Vũ Đình Trác đã soạn thành thơ để anh phổ nhạc, đã khiến cho chúng tôi, những kẻ ngoại đạo, thấy được tạo vật như mặt trăng, mặt trời, tinh tú, chim chóc, kim mộc thủy hỏa thổ tất cả đều lên tiếng ca tụng Thiên Chúa khiến cho chúng tôi cũng muốn cất tiếng ca theo. Chúng tôi còn được thấy bài thơ THÁNH NỮ ĐỒNG TRINH MARIA của Hàn Mạc Tử, trở thành một giáo trường ca do bàn tay sáng tạo của anh, để thấy được giá trị tuyệt đỉnh của thi ca và âm nhạc Công giáo Việt Nam , không thua kém bất cứ thi ca và âm nhạc của bất cứ người Công giáo nào trên thế giới. Rồi tới những bài kinh Te Deum – TẠ ƠN THIÊN CHÚA, KÍNH MỪNG NỮ VƯƠNG, TÁN TỤNG HỒNG ÂN của anh đã vang dội trong các giáo đường trong nước, càng ngày càng giữ cho Niềm Tin vào Chúa càng trở nên sâu đậm.

Tôn vinh Thiên Chúa nhưng anh cũng không quên Tán tụng Quê hương . Hai đại thi phẩm của dân tộc như CHINH PHỤ NGÂM và KIM VÂN KIỀU đã được anh phổ thành những bản hợp ca vĩ đại, mang hình thức ca nhạc giao hưởng (poème symphonique ) hay tiểu nhạc kịch (micro – opéra ). Và biết bao nhiêu công trình khác của anh như CÓC QUÂN ĐẢ PHÁ THIÊN ĐÌNH , THẰNG BỜM CÓ CÁI QUẠT MO, RA ĐỜI, RA KHƠI, HƯƠNG QUÊ... đã trở thành những viên ngọc quý giá nhất của gia tài Âm nhạc Việt Nam trong thế kỷ hai mươi này. Anh lại còn quá rộng lượng mà ban bố cho người đi sau những kinh nghiệm sáng tác của anh qua cuốn sách nhan đề LỐI VIẾT THOÁNG MỎNG, dạy cho hậu bối biết được nét đẹp độc đáo của nhạc Á đông nói chung, nhạc Việt Nam nói riêng, vốn không cầu kỳ, rườm rà hay đồ sộ như nhạc Tây phương và chính cái đơn sơ nhẹ nhàng của nó sẽ được người Tây phương tìm về, khi họ cảm thấy có sự bất an kinh khủng trong cuộc đời quá ư thiên về vật chất của họ.



Ngoài tài sáng tác ra, anh còn là người đã tạo ra rất nhiều ca trưởng (chef de choeur ) bởi chính anh đã là một ca trưởng tài tình nhất, giỏi nhất, có nhiều kinh nghiệm nhất... sau khi đã tạo dựng và điều khiển ban hợp ca hay nhất Việt Nam là ban HỒN NƯỚC. Và cùng với mục đích truyền bá kinh nghiệm của mình, anh đã soạn ra cuốn sách dạy cách điều khiển hợp ca, nhan đề TRÌNH TẤU SỐNG ĐỘNG, trong đó, anh cho mọi người thấy lối đánh nhịp cho một ban hợp ca cũng giống như việc phóng một phi thuyền vào không gian, cần phải có sự chuẩn bị đầy đủ và chính xác như thế nào... Anh Hải Linh ! Anh đã không còn đứng đây, giơ tay hùng dũng phóng vệ tinh cho chúng tôi được bay bổng cùng anh trong không gian và thời gian nữa. Anh đã nằm xuống để êm ái đi về Nước Chúa, nhưng tôi tin chắc chắn rằng ngày nào còn bóng dáng của những giáo đường trên những nẻo đường Việt Nam, dù đó không phải là những nẻo đường vắt trên quê hương yêu dấu, ngày nào còn vang tiếng kinh cầu chen với tiếng nhạc thánh vọng lên bằng ngôn ngữ Việt Nam, ngày ấy anh vẫn còn sống động trong lòng mọi người.

Cảm động và sung sướng biết bao, khi gần đây, trong lúc đang hoang mang và lúng túng đi tìm những phương cách để kéo được tuổi trẻ Việt Nam đi tị nạn trở về với ngôn ngữ mẹ đẻ... thì tôi được tham dự một buổi lễ nhà thờ. Tôi đã được chứng kiến một cách vừa ngỡ ngàng vừa sảng khoái đến tột độ, cái cảnh nhà thờ chật ních những em bé đứng bên các bậc phụ huynh. Các em đó, có em chỉ mới lên năm, lên sáu, đã mở những miệng son ra để cầu kinh hay hát đạo bằng tiếng Việt ! Chúng ta cứ loay hoay đi tìm buổi trưa vào lúc hai giờ mà không biết rằng Giáo hội Việt Nam lưu vong đang thầm lặng gìn giữ tiếng mẹ đẻ cho người Việt tị nạn, từ trẻ sơ sinh cho đến người tuổi hạc, qua niềm Tin vào Thiên Chúa, được nâng niu bởi những thánh ca Việt Nam tạo nên bởi những người như Hải Linh.

Anh Hải Linh ơi ! Anh hãy ngủ ngon giấc ngủ nghìn đời ! Tôi sẽ còn gặp anh trong tiếng hát của những người hiền như masoeur, qua lời giảng của những linh mục chưa phai mùi thơm của đồng ruộng Việt Nam, trên những môi đỏ vết trầu của các bà mẹ còn chít khăn vuông mỏ quạ đi chợ supermarket... và xinh đẹp nhất, trên những môi mọng của các em bé nửa Việt Nam nửa Mỹ đang sống nhờ ở đạo của Chúa và nhạc thánh của anh để không còn lo mất gốc, mất rễ.

Vĩnh biệt mà không vĩnh biệt Hải Linh, người con yêu dấu của Việt Nam và của Chúa.

Ph. D.

NHỚ HẢI LINH

* KIM ĐỊNH *



Nhớ Hải Linh là nhớ tới thời chúng tôi sống an vui ở Paris, nơi đất khách quê người chẳng quen ai, nhưng cứ sống như chim trời cá nước : không hề đặt vấn đề học bổng học biếc chi cả, mặc cho bên nhà cứ gửi sang hết nhóm chủng sinh này đến nhóm nữ tu kia, trên mười mấy mạng, không hề từ chối. Hễ bên nhà đủ sức gửi thì bên này cũng đủ sức đón nhận.

Chính trong bầu khí AN VI đó mà HẢI LINH được gửi sang Rome học Nhạc. Nhưng chỉ ít lâu, Hải Linh ngỏ ý muốn qua Pháp là tôi chấp nhận liền. Lúc ấy, chúng tôi đã tậu được một apartment 3 phòng ở 21 Beaurepaire, thuộc quận 10 tại Paris. Tôi để Hải Linh ở một phòng và Hải Linh bắt đầu đi học Nhạc tại trường Cesar Frank. Còn rảnh thì giờ nào thì phân tích các bài dân ca. Lúc ấy tôi đang đi tìm Triết Đông nên rất thích thú nghe Hải Linh nói về Nhạc, vì tôi gặp thấy trong dân nhạc nhiều điểm giống với Triết Đông. Chẳng hạn Nhạc Việt theo hệ thống ngũ cung thì Triết Đông căn cứ trên Ngũ Hành… Nhạc là Nữ Vương Nghệ Thuật. Vì bản tính nghệ thuật là HÒA mà NHẠC thì HÒA từ trong bản tính, nên ta quen nói Hòa Âm, Hòa nhạc, Hòa tấu…

Triết cũng là Nữ Hoàng các Khoa Học vì khi đi được đến cùng cực thì đạt THÁI HÒA cũng là đạt thập thành, đạt đủ 4 đức tính của nền Triết là VĂN – LÝ – MẬT – SÁT. Do vậy mà tôi không chuyên về Nhạc cũng rất thích nói chuyện với Hải Linh về Nhạc.

Tôi thường giục Hải Linh tìm ra trong Nhạc Việt xem cơ cấu nào đặc trưng tương tự như của Nhật Bản : nghe là biết được âm nhạc của Nhật liền, không lẫn đi đâu được. Hải Linh nói có nhưng vì mình có đến 3 Miền nên không nổi bật lên như thế được.

Trong thời gian này, Hải Linh bắt đầu sáng tác những nhạc phẩm như : Nhạc Việt, Chinh Phụ Ngâm, Cung Đàn Bạc Mệnh… có những câu láy mà Hải Linh lướt trên piano được, còn người học thành tài không sao diễn tả nổi.



~~*~~



Hải Linh kể cho tôi nghe chuyện người Nhật Bản kia vào đặt cho thợ chế piano làm sao có thể đánh được mọi quãng. Thợ lắc đầu : làm sao nổi, may ra chỉ có những đàn dây như violon hay đàn độc huyền mới chơi được. Tôi hỏi vậy tại sao Hải Linh đánh được như thế. Hải Linh trả lời : cũng không hiểu tại sao lại đánh được liền như thế. Đó là điều lạ vì Hải Linh rất khó tính trong vấn đề ca hát, phải đi đúng từng li từng tí kiểu văn, lý, mật, sát, như trong triết mới chịu. Vậy mà Hải Linh lại đánh lên được theo những yêu sách tế vi kia.

Thời đó tôi đoán là Hải Linh không những có tài mà còn là thiên tài chưa chừng. Điều do tôi dự đoán lúc ấy thì sau đã được ông Guy de Leoncourt Viện Trưởng Âm Nhạc Viện Cesar Frank quyết đáp khi ông nói : Hải Linh là một trong hai thiên tài mà ông gặp được trong đời dạy học của ông. Tôi thỏa mãn câu này coi như một kiện chứng cho một ý nghĩ của tôi, vì thời ấy Hải Linh chưa biểu lộ hết tài năng cũng như tôi chưa đi vào triết sâu đủ để có thể đưa ra được định nghĩa thế nào là nhân tài. Mãi sau nhiều quan sát, nhận định tôi mới đi đến kết luận thiên tài là khả năng hoàn thành được một cái gì đặc sắc, làm bền bĩ và thường làm cách sảng khoái.

Giữa năm 1986, khi Hải Linh trở lại Mỹ có đến thăm tôi được vài giờ, tôi nói với Hải Linh : chúng ta là những người may mắn nhất trên đời vì trải qua bao cuộc bể dâu thế mà hai ta đã hội được khá đủ điều kiện để hiện thực lý tưởng cao nhất của cuộc đời là làm được điều mình có khả năng hơn hết và dồn vào đó trọn bầu sinh lực của mình.

Chúng tôi cũng vội hâm lại những mộng án xưa về đoàn ca nhi mà chúng tôi tính sẽ thiết lập sau này để hỗ trợ cho các bài nói chuyện về triết Việt… Hải Linh có cho tôi biết là đã sáng tác một bản hòa tấu : Chuông Hòa Bình trong bài đó có một ít lời mà Hải Linh có dành riêng cho tôi đọc. Hải Linh bảo không muốn để ai khác đọc vì bài đó đã được gợi ý cho chữ HÒA mà hai người thường nói với nhau xưa. Rồi Hải Linh nhắc lại câu " Ma Y Thần Tướng" mà tôi hay nói với Hải Linh :



Khan khan giọng cổ tiếng cười,

Quăn quăn tóc trán là đời khôn ngoan.

Đêm ngày tư lự lo toan…



Tháng 7 năm 1986 tại Hội Nghị Thánh Nhạc Hoa Kỳ, trước khoảng 800 ca nhạc sĩ,nhạc công Hoa Kỳ, Hải Linh đã điều khiển Ban Hợp ca Việt Nam gồm 80 ca viên. Các nhạc sĩ, nhạc công Hoa Kỳ đã chứng kiến tận mắt kỹ thuật điều khiển vừa độc đáo, vừa tinh vi và đã đề cao Hải Linh như một thiên tài hiếm có. Sau khi Hải Linh rời bục điều khiển, Linh mục Chủ tịch Hội nghị Thánh Nhạc Hoa Kỳ, Cha Virgil C. Funk, tiến tới trước mặt Hải Linh trong một cử chỉ kính cẩn :" Tôi không có một lời nào xứng đáng để ca tụng tài năng nghệ thuật của ông.Tất cả đều được đặt dưới bàn tay điêu luyện của ông…"

Tôi đang hí hửng vì Hải Linh sẽ có dịp biểu diễn tài năng trên đường quốc tế dịp lễ Phong Thánh thì thình lình được điện thoại cha Trác báo tin Hải Linh qua đời. Tự nhiên tôi nhỏ mấy giọt lệ khóc tiễn đưa một người bạn thân. Và trong lòng tôi bỏ mộng án về đoàn ca nhi đã nhen nhúm trở lại trong lòng tôi với một căn cứ cụ thể. Tôi thì thầm với Hải Linh : Hải Linh ơi! Thôi từ biệt Hải Linh nhé và tôi cũng từ bỏ luôn ý định lập đoàn ca nhi ở trần gian này. Xin Hải Linh lên trên ấy liệu tập đoàn ca nhi thiên thần cho ngày kia tôi lên, chúng ta cùng khai mạc những buổi triết nhạc siêu việt dưới mắt từ mẫu Maria, còn đời này vậy là hết.

Rồi tôi lau nước mắt và lấy lại niềm vui thường pha lẫn những hài hước như lúc chúng tôi sống ở Paris. Tôi liền lẩm nhẩm bài hát đầu tay của Hải Linh mà dịp "cách mạng" có em bé chăn trâu đã đổi lời đi rồi trèo lên cây xoan hướng phía trường thầy giảng Bùi Chu hát to, lúc các thầy đang suy ngắm, làm cho cả nhà bị một bữa nín cười đau đến quặn ruột :

Mẹ ơi đoái thương xem đến bà Nam !

Bà ấy ốm quá sức lẽ mình !

Bà ấy không ăn được tí gì đâu,

Cho bà ấy tí cháo "hoa hành"

Tôi đổi "bà Nam" ra "thầy Linh", "bà ấy" ra "thầy ấy", "tí cháo hoa hành" đổi ra "ít phút kinh cầu"