TIỂU SỬ CỐ NHẠC SƯ PHANXICÔ HẢI LINH

TIỂU SỬ CỐ NHẠC SƯ PHANXICÔ HẢI LINH

MÙA NOEL LẠI VỀ. Mùa Noel không thể thiếu những điệu nhạc du dương, thấm đậm lòng người, không thể lầm lẫn vào đâu được. Một trong những nhạc sư góp phần tạo nên nét huyền diệu, tưng bừng của Noel, là nhạc sư HẢI LINH. Trong những ngày chuẩn bị đón mừng Chúa Hài Nhi, TLL kính mời Quý Vị tìm hiểu thân thế và cuộc đời của Vị Nhạc Sư Tài danh nầy.

“Có nhiều người hiểu biết về âm nhạc, nhưng ta không gọi tất cả họ là nhạc sĩ. Có nhiều người giảng dạy về âm nhạc, nhưng không phải tất cả họ đều là nhạc sư. Giá trị nghệ thuật của tác phẩm làm thơm danh người nhạc sĩ sáng tác, chứng minh cho tài năng của họ. Người nhạc sĩ tích lũy được nhiều vốn liếng do thiên khiếu và do nghiên cứu học hỏi, lại biết đem vốn ấy ra mà gây lời cho xã hội bằng những tác phẩm nghệ thuật của mình, và nhất là khai phá một hướng đi thích hợp và truyền thụ lại cho hậu thế những xác tín, những phương thế để đạt đến mục tiêu, người nhạc sĩ đó xứng đáng là bậc thầy, bậc "sư"...

1) 04-10-1920 : Là ngày lễ thánh Phanxicô Atxidi, cũng là ngày sinh của Nhạc sư Hải Linh, và thánh Phanxicô được chọn làm bổn mạng cho nhạc sư. Nơi sinh là làng Ứng Luật, phủ Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình, địa phận Phát Diệm. Tên thật là Trần Văn Linh (ngày sinh trên khai sinh là 30-10)
Thân phụ là ông cố Trần Văn Minh, thân mẫu là bà cố Nguyễn Thị Lan, thường gọi là ông bà chánh Minh. Gia đình có 7 người con, gồm 5 người con trai và 2 người con gái. Hải Linh là con trai thứ hai, còn anh cả đã qua đời lúc còn thanh niên. Một người em trai thứ 6, là cố LM Trần Công Hoan, tức nhạc sĩ Hùng An, cũng đã qua đời tại xứ Duyên Lăng, địa phận Xuân Lộc. Hiện còn sống có (ông Trần Du Dương ở Đồng Nai), bà Trần Thị Tính, tức bà Phạm Chính, ở đường Bà Hạt, xứ Bắc Hà, bà Trần Thị Mến ở Cái Sắn và ông Tần Văn Khiết ở Thủ Đức. Thân phụ làm nghề đắp tượng, còn thân mẫu làm "bà trùm" lo việc dạy "học trò" dâng hoa, dâng hạt, ngắm lễ… tại xứ Ứng Luật. Đôi tay khéo léo của thân phụ trong nghệ thuật đắp tượng và tiếng ca hồn nhạc đượm tính tôn giáo và dân tộc của thân mẫu trong nghệ thuật âm thanh đã góp phần làm nên một con người nghệ sĩ, rất nhạy cảm trước cái hay cái đẹp của nghệ thuật nói chung và của âm nhạc nói riêng.

2) 1930 - 1940 : Lên 10 tuổi, Hải Linh được gia đình gửi đến cha già Trác để chuẩn bị đi tu. Năm 12 tuổi, vào trường Thử ở Trung Linh (Nam Định), tại đây Hải Linh được cố Lễ (tức cố Rangel) tập luyện ca hát và khơi mầm năng khếu âm nhạc. Hải Linh đã sớm say mê âm nhạc, tự tìm tòi học hỏi thêm nên tiếng đàn giọng hát của Hải Linh hứa hẹn một tương lai khác thường hơn các bạn cùng tuổi. Năm 16 tuổi, lên Tiểu chủng viện Ninh Cường, ở đó Hải Linh đã phụ trách việc tập hát và đệm đàn nhà thờ. Năm 18 tuổi, đi giúp xứ An Bài, phụ trách tập hát và trông coi Nghĩa binh Thánh thể.

3) 1940 - 1950 : Năm 20 tuổi, Hải Linh vào học tại trường Thầy Giảng (Bùi Chu) và sau đó được giữ lại để dạy Pháp văn và âm nhạc tại trường. Đây là thời gian Hải Linh bắt đầu sáng tác một số bài hát đạo cũng như đời. Có lẽ bài hát đạo đầu tay của Hải Linh là bài : "Mẹ ơi, đoái thương xem nước Việt Nam" vào khoảng 1944. Hải Linh cùng với Vũ Minh Trân và một số bạn hữu khác như Thăng Ca (Ngô Duy Linh), Võ Thanh (Vũ Đình Trác), Hồ Khanh (Trần Thái Hiệp)… thành lập Nhạc đoàn Sao Mai, và đã xuất bản nhiều tập ca vịnh như : Ca vịnh Đức Mẹ (1946), Ca vịnh Đức Mẹ Fatima – Thánh cả Giuse (1949), Ca vịnh Thánh Tâm – Thánh Thể (1949)… Trong số các bài của thời kỳ sơ khởi này như "Lòng con đau đớn thiết tha…", "Ngày nay con đến", "Nguyện xin Thánh cả Giuse quyền cao sang…", nổi bật nhất là bài "Hang Belem", sáng tác cho mùa Giáng sinh 1945. Chính tác giả đã điều khiển ca đoàn nhà thờ chánh tòa Phát Diệm hát lần đầu tiên trong thánh lễ đêm Giáng sinh năm ấy. Cha Giám đốc Đại chủng viện là LM Phạm Ngọc Chi đã khen ngợi, và từ đó lưu tâm khuyến khích Hải Linh học hỏi và sáng tác thêm. Sau này, khi làm Giám mục địa phận, chính Ngài đã gửi Hải Linh đi du học về âm nhạc ở nước ngoài vào năm 1950.

4) 1950 - 1956 : Lúc đầu được gửi đi Roma, nhưng 5 tháng sau đổi qua Pháp. Từ 1-5-1951 học nhạc tại Viện Giáo Nhạc thuộc Institut Catholique de Paris, đồng thời học sáng tác tại Trường Nhạc CÉSAR FRANCK do giáo sư Guy de Lioncourt làm giám đốc và trực tiếp hướng dẫn Hải Linh. Chính Giáo sư đã thổ lộ, theo lời kể của Cố Nhạc sĩ LM Hoàng Kim : " Trong suốt cuộc đời dạy học của tôi, tôi chỉ gặp được 2 người có tài, một người Nhật, làm trưởng ban nhạc Đài Phát thanh Nhật Bản và người thứ hai là Phanxicô Hải Linh ".

Ngoài việc học chính thức tại 2 trường nói trên, Hải Linh còn tìm học thêm hoặc trao đổi thêm với một số giáo sư nổi tiếng khác về ngũ âm cũng như về điều khiển. Các tác phẩm trong thời kỳ du học tại Paris đã nói lên thao thức tìm một nhạc ngữ phù hợp với ngôn ngữ đa thanh của dân tộc : CHÚA KHẢI HOÀN, AVE MARIA 1, NGỢI KHEN, nhất là các bài RA KHƠI, NHẠC VIỆT, HÒ NON NƯỚC, CÓC QUÂN, DUYÊN KỲ NGỘ, CHUÔNG HÒA BÌNH, LÂM KHỐC … mang đầy âm hưởng dân tộc. Giáo sư Guy de Lioncourt đã nhiều lần tỏ vẻ thích thú khi nghe "Monsieur Francois" (Người Pháp gọi Hải Linh bằng tên thánh Phanxicô) giải thích tại sao chỗ này thì viết thoáng mỏng, chỗ kia phải đơn giản hóa hòa âm, chỗ khác phải viết theo tinh thần đối âm, chỗ khác nữa lại phải đi cùng chiều thay vì có thể đi ngược chiều… chung qui là cốt đề cao tính giai điệu của nhạc ngữ dân tộc và nhất là tôn trọng thanh điệu (dấu giọng) của ngôn ngữ Việt Nam. Một người du học không mất gốc, một học trò biết tự trọng và được người Thầy xứng danh là bậc Thầy tôn trọng và thán phục quí mến. Từ đó, Hải Linh càng ngày càng xác tín hơn về hướng đi của mình trong công việc đưa nhạc ngữ dân tộc từ bậc giai điệu ( đơn điệu ) lên bậc đa âm đa điệu. Và hai chủ đề chính cho các sáng tác của mình sẽ là : TÔN VINH THIÊN CHÚA và TÁN TỤNG QUÊ HƯƠNG.

5) 1956 - 1961 : Trở về quê hương, ngoài việc dạy Hợp ca tại Viện Quốc gia âm nhạc, Hải Linh thành lập Ca đoàn HỒN NƯỚC nhằm thực hiện hoài bão của mình là TRÌNH TẤU SỐNG ĐỘNG các tác phẩm được soạn ra bằng một LỐI VIẾT THOÁNG MỎNG theo tinh thần Á Đông. Thành lập vào tháng 02/1957 thì tháng 6/1957 đã sơ diễn tại rạp Thống Nhất trong dịp lễ phát thưởng của trường Nguyễn Bá Tòng, nhưng đến 23/12/57 mới là buổi ra mắt công chúng đầu tiên tại rạp Olympic, và Ca đoàn Hồn Nước dưới sự điều khiển của Hải Linh, đã được hoan hô nhiệt liệt. Và tiếp tục trong những năm sau, những lần trình tấu của Ca trưởng Hải Linh đều có tiếng vang… Các bài sáng tác trong thời kỳ này gồm có : AVE MARIA 3 (Tấu lạy Bà), RA ĐỜI, NỮ VƯƠNG HÒA BÌNH, ĐÀLẠT TRĂNG MỜ, LÒNG MẸ, CUNG ĐÀN BẠC MỆNH 1, 2, 3, CHINH PHỤ NGÂM, CHUỖI CƯỜI… Riêng bài NỮ VƯƠNG HÒA BÌNH đoạt giải nhất trong cuộc thi sáng tác cho Đại Hội Thánh Mẫu toàn quốc năm 1959. ( Lập gia đình với cô Phạm Thị Ly 05/02/58).

6) 1961-1970 : Được học bổng sang nghiên cứu âm nhạc, giáo dục tại Đại học Ohio (Hoa Kỳ). Tại đây, cũng được các Nhạc trưởng, nhạc công và khán thính giả Hoa Kỳ tán thưởng, nhất là trong lối trình diễn sống động và tinh vi. Năm 1969 sang Pháp dự định hoàn thành luận án tiến sĩ về "Cơ cấu giai điệu trong nhạc Việt", nhưng vì một số lý do bên ngoài, nên phải bỏ dở luận án.

7) 1970-1975 : Trở về nước lần này, ngoài việc dạy nhạc tại Đại học Đà Lạt, Nhạc sư Hải Linh tham gia Ủy ban Thánh Nhạc toàn quốc, tiếp tục củng cố ca đoàn Hồn Nước và thực hiện các cuốn băng : MỘT GIỜ HỢP CA 1 và 2. Đồng thời dạy nhiều lớp Ca trưởng tại Saigon và Đà Lạt. Sáng tác thêm : TE DEUM, AVE MARIA 2, Bộ lễ NỮ VƯƠNG HÒA BÌNH, HỒNG ÂN THIÊN CHÚA, THẰNG BỜM, TIẾNG THU, CON BƯỚM TRẮNG, ĐỒNG TIỀN VẠN LỊCH … Đại hội Thánh Nhạc Toàn Quốc năm 1972 tại trường Lasan Taberd cũng là một cái mốc đáng ghi nhớ trong giai đoạn này.

1975-1986 : Tiếp tục dạy Ca trưởng, phần lớn tại tư gia. Cũng dạy đệm đàn, sáng tác cho một ít người. Tuy nhiên cũng có những lần mở lớp tập hát, những lần hát Thánh ca đây đó trong khuôn khổ Nhà nước cho phép. Đặc biệt, bài KHÚC CA MẶT TRỜI được hát lần đầu tiên tại Nhà thờ Đa-kao 10-79, nhân kỷ niệm 50 năm Dòng Phanxicô được thành lập tại Việt Nam. Và năm 1982, nhân kỷ niệm 800 năm ngày sinh của Thánh Tổ phụ Phanxicô thì phần lớn TRƯỜNG CA CÁC TẠO VẬT cũng đã hoàn tất và được trình tấu lần đầu cũng tại nơi đây. Dịp nầy, Thầy đã lập Nhóm QUÊ HƯƠNG để vừa học vừa góp tay thực hiện các chương trình Thầy đề ra: Phác hoạ và khai triển các chương trong 2 cuốn sách "LỐI VIẾT THOÁNG MỎNG" và "LỐI TRÌNH TẤU SỐNG ĐỘNG", cùng với mấy học trò còn lại.
Các bài hát khác được sáng tác trong giai đoạn này gồm có: VINH DANH THIÊN CHÚA, PHƯỢNG TRÌ, KINH LẠY CHA, KHÚC NHẠC CẢM TẠ, CHÚC TỤNG THÁNH GIUSE, TÌNH NƯỚC NON, HOAN CA MÙA TRƯỜNG XUÂN, THƠ THƠ 1, 2, TÁN TỤNG HỒNG ÂN, TÌNH CHÚA YÊU TÔI, BẾN THIÊN ĐÀNG, YÊU CON ĐỜI ĐỜI, MÙA HỒNG ÂN, MẸ VÔ NHIỄM, XUÂN VỀ, … (Các bài từ Tán tụng Hồng Ân trở đi là soạn chung với một số tác giả khác).

9) 1986–1988 : 14g45 ngày 08/05/1986 rời Sân bay Tân Sơn Nhất đi đoàn tụ gia đình tại Mỹ. 13g05 ngày 19/05 tới sân bay San Francisco. 20/05 về cư ngụ tại New Orleans, bang Louisiana, cùng nơi với Linh mục Ngô Duy Linh.

Chưa kịp nghỉ ngơi, thì đã phải tập dượt cho Ca đoàn Hợp tuyển VN, để hát tại Đại hội mục vụ Thánh nhạc toàn quốc tổ chức tại New Orleans chiều 01/07/1986. Tại đây gần 800 người gồm Ca trưởng, nhạc công Dương cầm, Quản cầm và các nhạc sĩ sáng tác công giáo Mỹ đã cảm phục tài nghệ của Nhạc sư. Cha Virgil Funk, chủ tịch Hiệp hội Ca nhạc sĩ mục vụ Hoa Kỳ đã lượng giá sự đóng góp của VN tại Đại hội như sau : " Về lượng, các ông có vẻ yếu kém ( chỉ có 80 ca viên ), nhưng về phẩm thì phái đoàn VN đã ghi được thành tích đáng kể. Điều đáng kể thứ nhất là VN đã cho thính giả và các chuyên gia âm nhạc thánh ca Mỹ, thưởng thức những ca điệu VN rất độc đáo và hấp dẫn. Điều đáng kể thứ hai là Nhạc sĩ Hải Linh đã xuất hiện như một biến cố âm nhạc cao siêu và kỳ tài ". Hôm đó, nhạc sư điều khiển bài Tán tụng Hồng ân và Hồng ân Thiên Chúa.

Kế đó, mở các lớp Ca Trưởng tuần tự ở nhiều Tiểu bang khác nhau (New Orleans(LA), California, Portland (Oregon), Missouri, Texas…). Đồng thời, tập dượt cho nhiều Ca đoàn ở nhiều nơi khác nhau để hát trong nhiều dịp lễ. Trong gần 20 tháng ở Mỹ, Nhạc sư đã tập dượt để điều khiển trên 12 buổi ca hát chính thức. Buổi điều khiển có ý nghĩa sau cùng đối với Nhạc sư có lẽ là đêm Giáng Sinh 24/12/1987 Tại họ Đức Mẹ Lên Trời ở Avondale, bang Louisiana, khi bài Thánh ca Hang Bê-lem tròn 42 tuổi. Và trách nhiệm nặng nề lo tập hát cho Đại lễ 88 tại Roma là nỗi ưu tư lo lắng nhất cuối đời Nhạc sư. Đã sáng tác thêm một số bài hát cho dịp này, như NHÂN CHỨNG ĐỨC TIN, BÀI CA KHẢI HOÀN… Đã lên chương trình tập dượt ở nhiều nơi.

Ngày 05/01/1988, lúc 5 giờ chiều, Nhạc sư rời New Orleans đi Los Angeles để tập hát theo chương trình dự tính, thì đêm hôm ấy tới nơi trong một trạng thái mệt mỏi, khó ngủ. Một phần tuổi già, một phần lớn sức yếu vì bao công việc dồn dập và liên tục, cộng thêm với bao lo lắng ưu tư cho lý tưởng Hợp ca, sáng hôm sau, Nhạc sư bị đau nặng phải đưa đi bệnh viện. Nhạc sư đã từ trần vì nhồi máu cơ tim, lúc 6 giờ 30 chiều ngày 6-1-88 tại bệnh viện Fountain Valley.